Η περίθαλψη σεισμόπληκτων παιδιών από τα Επτάνησα στην Παιδόπολη «Άγιος Αλέξανδρος» Ζηρού Πρέβεζας, τ.Σπύρου Σκλαβενίτη

Το παρόν ιστορικό σημείωμα φιλοδοξεί να αναφερθεί σε μία λιγότερο γνωστή πτυχή των καταστροφικών σεισμών πού έπληξαν τα νότια Ιόνια νησιά, Κεφαλονιά, Ιθάκη και Ζάκυνθο, τον Αύγουστο του 1953.

Το ενδιαφέρον μας θα επικεντρωθεί στην περίθαλψη σεισμόπληκτων παιδιών στην Παιδόπολη Ζηρού «Άγιος Αλέξανδρος» η οποία λειτουργούσε ήδη από τα χρόνια του Εμφυλίου στο νομό Πρέβεζας κοντά στη Φιλιππιάδα και ήταν ενταγμένη στο δίκτυο παιδοπόλεων που επόπτευε η «Πρόνοια Βορείων Επαρχιών Ελλάδος υπό την υψηλήν προστασίαν της Α. Μ. Βασιλίσσης». Υπάρχει πλούσια βιβλιογραφία για τη λειτουργία και τους λόγους ίδρυσης αυτών των δομών περίθαλψης, που ήδη από την εποχή του Εμφυλίου είχαν οδηγήσει σε οξεία πολιτική αντιπαράθεση με χρήση φορτισμένης ορολογίας. Εμείς δεν θα μπούμε σε αυτήν τη συζήτηση. Θα παρακολουθήσουμε την υπόθεση της παραμονής των σεισμόπληκτων παιδιών στο Ζηρό με οδηγό μια σειρά εγγράφων που εντοπίσαμε στο αρχείο της Παιδόπολης, το μεγαλύτερο μέρος του οποίου φυλάσσεται σήμερα στα Γενικά Αρχεία του Κράτος (Τμήμα ΓΑΚ Πρέβεζας), αφού διασώθηκε από τις άθλιες συνθήκες εγκατάλειψής του σε κτίριο των πρώην εγκαταστάσεων της δομής που από καιρό είχε πάψει να λειτουργεί. Θα δηλώσουμε επίσης προκαταβολικά ότι για λόγους σεβασμού των προσωπικών δεδομένων, δεν θα αναφερθούμε σε συγκεκριμένες περιπτώσεις προσώπων, ή ακόμα και ιδιαίτερων περιοχών προέλευσης, πέρα από την αναφορά των τριών νησιών.

Μετά τους φονικούς και καταστροφικούς σεισμούς φαίνεται ότι αποφασίστηκε η περίθαλψη παιδιών από τα νησιά στις Παιδοπόλεις. Από τα έγγραφα του αρχείου και τα τηλεγραφήματα που απεστάλησαν στην Παιδόπολη μεταξύ 29 και 31 Αυγούστου δεν προκύπτει αν επρόκειτο για πρωτοβουλία που αναλήφθηκε από την «Πρόνοια Βορείων Επαρχιών Ελλάδος» ή αν επρόκειτο για υλοποίηση απόφασης του Υπουργείου Κοινωνικής Πρόνοιας. Τα τηλεγραφήματα έκαναν λόγο αρχικά για 100 ως 150 παιδιά, «άρρενα, ηλικίας 6-13 ετών», των οποίων ο αριθμός στη συνέχεια αυξήθηκε σε 200, έδιναν οδηγίες για τις απαιτούμενες προετοιμασίες, την υποδοχή των παιδιών στο λιμάνι της Πρέβεζας από το προσωπικό και τον συντονισμό μεταξύ των Παιδοπόλεων Ζηρού και Ιωαννίνων για την κατανομή τους. Τελικά, στις 2 Σεπτεμβρίου μετέβησαν στο Ζηρό 131 παιδιά από τη Ζάκυνθο ως σεισμόπληκτα ενώ άλλα 61 προωθήθηκαν στα Γιάννενα. Στο Ζηρό τα παιδιά δεν συγκρότησαν κάποιο ειδικό σύνολο στον κατά ομάδες κατανεμημένο πληθυσμό της Παιδόπολης, αλλά αντιθέτως εντάχθηκαν στις υπάρχουσες ομάδες.

Για την αντιμετώπιση των αναγκών που δημιουργούσε η άφιξη των παιδιών αυτών ανακλήθηκαν οι άδειες του προσωπικού ενώ προσλήφθηκαν και δύο ομαδάρχες. Στις 10 Σεπτεμβρίου, σε εκτέλεση σχετικής εντολής, απεστάλη ονομαστική κατάσταση η οποία πέρα από τους αποδέκτες που σχετίζονταν με την ίδια υπηρεσία περιελάμβανε και την υπηρεσία «Έρανο της Βασιλίσσης» στη Ζάκυνθο.

Σε νέα επιστολή της Αρχηγού της Παιδόπολης, η οποία προϊστατο της δομής, προς τον «Έρανο» της Ζακύνθου δίνονταν οδηγίες για την συγκέντρωση και αποστολή ενδεικτικών ή απλών βεβαιώσεων που θα εξέδιδαν οι αρμόδιοι εκπαιδευτικοί προκειμένου να εγγραφούν τα παιδιά στο σχολείο, καθώς εντός της δομής λειτουργούσε δημοτικό σχολείο αποκλειστικά για τη φοίτηση των παιδιών της Παιδόπολης.

Στην αλληλογραφία του Σεπτεμβρίου εντοπίζουμε αρκετές φορές αναφορές στα παιδιά της Ζακύνθου καθώς οι γονείς τους είτε ζητούσαν πληροφορίες για την υγεία των παιδιών τους είτε μετέβαιναν στον Ζηρό ζητώντας να τα παραλάβουν. Η κατάσταση αυτή έφερε σε δύσκολη θέση τους υπευθύνους της Παιδόπολης καθώς δεν είχαν σχετικές εντολές και για το λόγο αυτό επανειλημμένα ζητούσαν από την προϊσταμένη αρχή να τους δοθούν οδηγίες, οι οποίες, ωστόσο, δεν στέλνονταν μέχρι τις 23 Σεπτεμβρίου, οπότε και τελικά εγκρινόταν με σαφήνεια η παραλαβή παιδιών από τους γονείς και περιγραφόταν η σχετική διαδικασία. Μέχρι τότε οι μόνες οδηγίες που ήρθαν ήταν από εντεταλμένο με την εποπτεία της Παιδόπολης στέλεχος, που είχε βρεθεί στη Ζάκυνθο. Το συγκεκριμένο στέλεχος με τηλεγραφήματά του υπεδείκνυε να ληφθεί μέριμνα για την επικοινωνία των παιδιών με τους γονείς τους, που στερούνταν πληροφόρησης, αναλαμβάνοντας το προσωπικό τη σύνταξη σχετικών επιστολών σε περίπτωση αδυναμίας των ίδιων των παιδιών, ενώ λίγο αργότερα έδινε «αυστηράς οδηγίας» αναφορικά με το ενδεχόμενο επίσκεψης γονέων στην Παιδόπολη. Σε αυτήν την περίπτωση το προσωπικό θα έπρεπε να μεριμνήσει ώστε ο γονιός να δει ιδιαιτέρως το παιδί του, αποφεύγοντας τη δημιουργία ανησυχίας στα υπόλοιπα παιδιά, και για αυτό καθοριζόταν ότι οι επισκέψεις θα λάμβαναν χώρα «μεσημβρινάς ώρας αναπαύσεως».

Πάντως, πριν την παραλαβή του προαναφερθέντος σχετικού εγκριτικού τηλεγραφήματος για την απόδοση των παιδιών στους γονείς τους, φαίνεται ότι είχε ήδη επιτραπεί η αποχώρηση 11 παιδιών. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει έγγραφο του Οικονομικού Συμβούλου της Παιδόπολης, στις 22 Σεπτεμβρίου 1953, που περιγράφει τόσο την αναστάτωση που προκλήθηκε στη λειτουργία του ιδρύματος από την άφιξη των παιδιών από τη Ζάκυνθο όσο και την ψυχολογική κατάσταση των παιδιών, κάποια από τα οποία δεν ήθελαν να βρίσκονται εκεί. Χαρακτηριστική είναι και η πρόταση που καταθέτει περί απαίτησης της συναίνεσης των γονέων για την παραμονή των παιδιών στην Παιδόπολη για κάποιο διάστημα. Η πρόταση αυτή υποδεικνύει ότι μάλλον δεν είχε ακολουθηθεί μια τέτοια διαδικασία. Παραθέτουμε το πλήρες κείμενο του εγγράφου.

«Έχομεν την τιμήν να γνωρίσωμεν υμίν ότι η άφιξις παιδιών εκ Ζακύνθου υπήρξεν ευθύς εξ αρχής η αφορμή της ανατροπής του προγράμματος της Παιδοπόλεως. Κατεβάλαμεν μεγάλας προσπαθείας δια να ηρεμήσουν τα Παιδάκια αυτά, τα οποία είχον υποστή ζωηράς συγκινήσεις κατά τον αποχωρισμόν των από τους γονείς των και ήδη έχουν ηρεμήσει. Πολλά εξ αυτών κατέχονται πάντοτε από ζωηράν επιθυμίαν όπως επιστρέψουν πλησίον των γονέων των και πολλά εξ αυτών επιθυμούν να παραμείνουν.

Την ψυχικήν ηρεμίαν των Παιδιών διαταράσσει αφ’ ενός μεν η αλληλογραφία εκ μέρους των γονέων, οίτινες τους υπόσχονται ότι εάν στεναχωρούνται θα έλθουν να τα παραλάβουν και αφ’ ετέρου η άφιξις γονέων οίτινες παραλαμβάνουν τα τέκνα των και προκαλείται ούτω μεγάλη ανησυχία μεταξύ των παραμενόντων εις την Παιδόπόλιν

Αι περιπτώσεις παραλαβής Παιδιών εκ μέρους των γονέων αυξάνουν, ήδη παρελήφθησαν 11 Παιδιά και αναμένονται και άλλοι γονείς οίτινες θα παραλάβουν τα Παιδιά των. Τα ανωτέρω αποβαίνουν εις βάρος της ψυχικής καταστάσεως των Παιδιών της Ζακύνθου και της καλής λειτουργίας της Παιδοπόλεως και ας μας επιτραπή να εκφράσωμεν την γνώμην όπως μελλοντικώς γίνονται δεκτά Παιδιά σεισμόπληκτα κατόπιν εγγράφου και υπευθύνου δηλώσεως εκ μέρους των γονέων ότι τα Παιδιά των θα παραληφθούν κατόπιν ωρισμένου χρονικού διαστήματος.

Εις τα εξερχόμενα παιδιά της Ζακύνθου χορηγούμεν τον ατομικόν αυτών ιματισμόν ανά εν τεμάχιον εξ έκάστου είδους. Παρακαλούμεν όπως ενεργήσητε τα δέοντα και έχωμεν οδηγίας και επί του ζητήματος του χορηγηθησομένου εις τα αναχωρούντα Παιδιά ιματισμού»

Τελικά μέχρι το τέλος Σεπτεμβρίου είχαν αποχωρήσει 16 παιδιά ενώ τον Οκτώβριο άλλα 40. Ωστόσο, τον ίδιο μήνα αφίχθηκαν 80 νέα παιδιά, τα οποία πριν βρίσκονταν σε άλλες Παιδοπόλεις. Τα 8 από αυτά, όλα από τη Ζάκυνθο, βρίσκονταν πριν στα Ιωάννινα και απεστάλησαν στον Ζηρό για να εκπαιδευτούν στα εργαστήρια που υπήρχαν εκεί (ξυλουργείο, υποδηματοποιείο, αρτοποιείο, μηχανουργείο). Τα 36, επίσης από τη Ζάκυνθο, μετεγκαταστάθηκαν στον Ζηρό από την Παιδόπολη «Άγιος Ανδρέας» Αττικής. Τέλος, προστέθηκαν 38 παιδιά από την Κεφαλονιά και Ιθάκη που προηγουμένως βρίσκονταν στην «Επαγγελματική Σχολή Αγία Βαρβάρα» στη Νέα Σμύρνη (γνωστή και ως «Ιωσηφόγλειο») που τότε λειτουργούσε ως Παιδόπολη.

Γενικά φαίνεται ότι οι μετακινήσεις παιδιών από τη μια Παιδόπολη στην άλλη ήταν συνηθισμένη τακτική ενώ αρκετές ήταν και οι παιδοπόλεις που δέχτηκαν παιδιά από τα Επτάνησα. Από τα έγγραφα προκύπτει ότι τα «σεισμόπληκτα παιδιά της Επτανήσου» κατανεμήθηκαν κατά καιρούς σε τουλάχιστον εννιά παιδοπόλεις  (δύο στην Αττική και στις παιδοπόλεις Βέροιας, Βόλου, Ζηρού, Ιωαννίνων, Καβάλας, Λάρισας, Ρόδου). Το γεγονός αυτό φανερώνει το εύρος της μετακίνησης, υποδηλώνοντας ότι τα κριτήρια εγκατάστασης των παιδιών σχετίζονταν κυρίως με τη δυνατότητα φιλοξενίας μεγάλου αριθμού παιδιών από συγκεκριμένες παιδοπόλεις. Ωστόσο, για μεμονωμένες περιπτώσεις οι μετακινήσεις παιδιών φαίνεται να συνδέονταν και με τις ιδιαίτερες ανάγκες τους, κυρίως εκπαιδευτικές. Αναφέραμε ήδη τη μετάβαση οκτώ παιδιών από τα Γιάννενα στο Ζηρό για να μαθητεύσουν στα εκεί εργαστήρια. Αντίστροφα, τουλάχιστον 4 παιδιά από τη Ζάκυνθο που βρέθηκαν στο Ζηρό στάλθηκαν στα Γιάννενα για να συνεχίσουν τις σπουδές τους στο Γυμνάσιο. Στο Ζηρό παρέμειναν κατά το πλείστον παιδιά που φοιτούσαν στο Δημοτικό, για αυτό μάλιστα και το Υπουργείο Παιδείας απέσπασε στο εκεί Σχολείο εκπαιδευτικό που υπηρετούσε πριν στην Κεφαλονιά. Ένα άλλο κριτήριο μεταστέγασης ήταν η επανένωση αδελφών και η περίθαλψή τους στην ίδια δομή, γεγονός που υποδεικνύει ότι δεν είχε ληφθεί εξ αρχής σχετική μέριμνα.

Όπως μπορεί να γίνει αντιληπτό, σε τέτοιες περιστάσεις, η αγωνία και το ενδιαφέρον των γονιών για να μάθουν νέα των παιδιών τους ήταν ιδιαίτερα αυξημένα. Από έγγραφο που απεστάλη από την «Πρόνοια Βορείων Επαρχιών της Ελλάδος» στις 14-10-1953 προκύπτει ότι η επικοινωνία γονιών και παιδιών ήταν προβληματική, γεγονός που οδηγούσε τους γονείς στο να απευθύνονται είτε στην ίδια την Πρόνοια, είτε σε άλλες αρχές και ιδρύματα. Για το λόγο αυτό δίνονταν οδηγίες για τη σύνταξη τυποποιημένης επιστολής προς τους γονείς με την οποία οι τελευταίοι θα πληροφορούνταν για την περίθαλψη του τέκνου τους σε συγκεκριμένη δομή, για την υγεία του και για τον τρόπο επικοινωνίας μαζί του δια αλληλογραφίας.

Τους τελευταίους δύο μήνες του 1953 σημειώνονται και άλλες επιστροφές παιδιών από τα Επτάνησα προς τους οικείους τους: 16 παιδιά από τη Ζάκυνθο αναχώρησαν τον Νοέμβριο ενώ 9 συμπατριώτες τους και 2 παιδιά από την Κεφαλονιά τον Δεκέμβριο. Την περίοδο των εορτών των Χριστουγέννων του 1953 καταγράφεται η παρουσία στην Παιδόπολη μερικών γονέων παιδιών από την Ζάκυνθο.

Από τον Ιανουάριο του 1954 οι αποχωρήσεις παιδιών ελαχιστοποιούνται. Σε κάποιες περιπτώσεις, παιδιά που αναχωρούν έχουν προορισμό την Αθήνα, μαρτυρώντας με τον τρόπο αυτό την αποχώρηση και των οικογενειών τους από τα νησιά τους. Τον Ιούνιο του 1954, με το τέλος της σχολικής χρονιάς, καταγράφεται η παρουσία 109 παιδιών από τα τρία νησιά. Η πλειονότητά τους προέρχεται από τη Ζάκυνθο, και κυρίως από χωριά του νησιού. Επίσης, όλα τα παιδιά της Κεφαλονιάς που βρέθηκαν στον Ζηρό προέρχονταν από χωριά, καθώς δεν καταγράφεται κανένα με τόπο κατοικίας τα δύο αστικά κέντρα του νησιού.

Η λήξη του σχολικού έτους σήμανε και το τέλος της παραμονής των παιδιών στις Παιδοπόλεις. Εγκύκλιος της «Πρόνοιας Βορείων Επαρχιών της Ελλάδος», επικαλούμενη την αποκατάσταση «του ομαλού ρυθμού ζωής εις τας εκ των σεισμών του παρελθόντος θέρους πληγείσας Ιονίους Νήσους» και σχετική απόφαση του Υπουργείου Κοινωνικής Προνοίας, έδινε εντολή για τον επαναπατρισμό των σεισμόπληκτων παιδιών, εξαιρώντας βέβαια παιδιά που ανήκαν σε συγκεκριμένες κατηγορίες (πχ ασθενών ή ορφανών). Για το λόγο αυτό ζητούσε την υποβολή αναλυτικής κατάστασης των παιδιών με την επισήμανση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του καθενός και της οικογένειάς του (πχ οικονομική κατάσταση, υγεία γονέων).

Απαντώντας στην παραπάνω εγκύκλιο η Αρχηγός της Παιδόπολης Ζηρού πρότεινε την περαιτέρω παραμονή 17 παιδιών από την Κεφαλονιά και την Ιθάκη καθώς οι οικογένειές τους δεν είχαν ακόμα αποκατασταθεί και επιθυμία τόσο των ίδιων των παιδιών όσο και των γονέων τους ήταν να παραμείνουν στον Ζηρό. Το γεγονός αυτό δείχνει ότι για κάποια παιδιά τουλάχιστον η παραμονή στην Παιδόπολη, μακριά από τις οικογένειές τους, αποτελούσε ένα «αναγκαίο κακό» καθώς οι συνθήκες διαβίωσης των οικογενειών τους δεν είχαν επανέλθει στους κανονικούς ρυθμούς, αντιθέτως με το σκεπτικό της Πρόνοιας.

Επίσης, στο απαντητικό έγγραφο της Αρχηγού, προτεινόταν η παραμονή 12 παιδιών από τη Ζάκυνθο για διαφόρους λόγους. Ωστόσο, η «Πρόνοια Βορείων Επαρχιών της Ελλάδος» ενέκρινε την παραμονή μόνο 8 παιδιών από τα συνολικά 29 που προτάθηκαν από την Παιδόπολη. Από αυτά, τελικά μόνο τα τρία παρέμειναν στην Παιδόπολη για μεγάλο διάστημα (τουλάχιστον μέχρι το 1955). Όλα τα υπόλοιπα παιδιά από τα Επτάνησα αποχώρησαν σταδιακά με το πρώτο μεγάλο κύμα (69 παιδιά) να αναχωρεί τα τέλη Ιουλίου για την Αθήνα και από εκεί για τα νησιά καταγωγής του. Τελευταία αναφορά σε μαζική αποχώρηση παιδιών διαπιστώνουμε τον Σεπτέμβριο οπότε και αναχώρησαν 24 παιδιά. Σε όλες τις μετακινήσεις μέχρι τον τελικό προορισμό τους, τα παιδιά συνοδεύονταν από προσωπικό των Παιδοπόλεων.

Κατά την παραμονή τους, τα παιδιά από τα Επτάνησα ακολουθούσαν όπως ήταν φυσικό το πρόγραμμα της Παιδόπολης και αναμείχθηκαν, όπως αναφέραμε παραπάνω, με τα παιδιά που ήδη βρίσκονταν εκεί. Από αυτά, άλλα είχαν βρεθεί εκεί εξαιτίας του Εμφυλίου Πολέμου, ανήκοντας οι γονείς τους και στις δύο πλευρές των αντιμαχομένων, ενώ άλλα επειδή έχρηζαν περίθαλψης εξαιτίας των ιδιαίτερων οικογενειακών συνθηκών τους. Όπως ήταν φυσικό, οι Παιδοπόλεις εμφορούνταν από την κυρίαρχη ιδεολογία της εποχής, από την οποία βέβαια δεν ξέφευγαν άλλοι θεσμοί διαμόρφωσης του χαρακτήρα της νεότητας, όπως η Εκπαίδευση. Ωστόσο, μπορεί να υποστηριχθεί ότι η ιδιαίτερη σύνδεση που είχαν οι Παιδοπόλεις με το θεσμό της βασιλείας και τη βασιλική οικογένεια έδινε συγκεκριμένα χαρακτηριστικά στην περιρρέουσα ατμόσφαιρα του ιδρύματος. Θα παραθέσουμε σε αδρές γραμμές κάποια στοιχεία του προγράμματος και των δραστηριοτήτων της Παιδόπολης στο Ζηρό για την εξεταζόμενη περίοδο 1953-1954, για να προσεγγίσουμε τις εικόνες και παραστάσεις που προσέλαβαν κατά τη διάρκεια της παραμονής εκεί τα παιδιά από τα Ιόνια.

Καταρχάς, θα σημειώσουμε ότι υπήρχε σαφώς καθορισμένο καθημερινό πρόγραμμα που θύμιζε στρατόπεδο ή κατασκήνωση και περιελάμβανε: Εγερτήριο (6:15 ή 6:45 αναλόγως της περιόδου, θερινής/χειμερινής), ατομική καθαριότητα και αερισμό θαλάμων, έπαρση σημαίας, πρωινό, τακτοποίηση θαλάμων και καθαριότητα χώρων. Όλα τα παραπάνω έπρεπε να ολοκληρωθούν μέχρι τις 8 το πρωί οπότε και ξεκινούσαν τα μαθήματα του Σχολείου και των Συνεργείων που διακόπτονταν στις 12 το μεσημέρι για το γεύμα. Ακολουθούσε μεσημβρινή ανάπαυση, έγερση, ατομική καθαριότητα και ελεύθερη απασχόληση μέχρι τις 16:00 ή 16:30 οπότε ξεκινούσαν τα απογευματινά μαθήματα του Σχολείου και των Συνεργείων, ενδιάμεσα των οποίων δινόταν ενίοτε και απογευματινό. Μετά τη λήξη των μαθημάτων γινόταν υποστολή σημαίας και στη συνέχεια τα παιδιά είτε είχαν ελεύθερο χρόνο, είτε επιδίδονταν σε αθλοπαιδιές. Πρέπει να αναφερθεί εδώ ότι φαίνεται να δινόταν ιδιαίτερη έμφαση στις αθλοπαιδιές και στα ομαδικά αθλήματα, καθώς διοργανώνονταν κατά καιρούς και συναντήσεις με ομάδες εκτός Παιδόπολης (κυρίως αγώνες ποδοσφαίρου και μπάσκετ). Μετά το δείπνο υπήρχε χρόνος για ψυχαγωγία. Κατόπιν προβλεπόταν ατομική καθαριότητα, προσευχή, κατάκλιση ενώ το σιωπητήριο σήμανε και το τέλος της ημέρας.

Θρησκευτικές εορτές και εθνικές επέτειοι εορτάζονταν με ιδιαίτερη φροντίδα στην Παιδόπολη, με τη διοργάνωση ομιλιών, παραστάσεων και εκδηλώσεων αναλόγως της περίστασης με τη συμμετοχή των παιδιών αλλά και επισκεπτών, ανάμεσα στους οποίους και εκπρόσωποι των τοπικών αρχών. Στις μεγάλες εορτές των Χριστουγέννων και Πάσχα δινόταν προσπάθεια λαμπρότερου εορτασμού με διανομή δώρων. Χαρακτηριστική είναι η αναφορά στην διανομή 420 δεμάτων δώρων την Πρωτοχρονιά του 1954, η πλειονότητα των οποίων (384) προήλθε από τον «Αμερικανικό Ερυθρό Σταυρό Νεότητος» ενώ τα υπόλοιπα αγοράστηκαν από την ίδια την Παιδόπολη για να διανεμηθούν στο σύνολο των παιδιών. Κατά τις απόκριες, διοργανώθηκε Χορός εντός της Παιδόπολης ενώ τμήμα παιδιών «ντυμένα μασκέ» συμμετείχε και στις αποκριάτικες εκδηλώσεις της Φιλιππιάδας. Γενικά, πρέπει να σημειωθεί ότι οι θρησκευτικές εορτές και εθνικές επέτειοι έδιναν στα παιδιά της Παιδόπολης την ευκαιρία να βγουν εκτός της δομής και να λάβουν μέρος σε παρελάσεις ή λιτανείες στα γειτονικά αστικά κέντρα, κυρίως Φιλιππιάδα και Άρτα, αλλά και στην πιο απομακρυσμένη Πρέβεζα.

Πέρα από τα παραπάνω, και παρακολουθώντας τους μηνιαίους απολογισμούς πεπραγμένων που υπέβαλλε η Αρχηγός της Παιδόπολης στους ανωτέρους της, μπορούμε να σημειώσουμε τις ακόλουθες εξωσχολικές δραστηριότητες στις οποίες πρέπει να θεωρήσουμε δεδομένο ότι συμμετείχαν και τα παιδιά από τα Επτάνησα. Καταρχάς, κάθε δεύτερη Κυριακή, το πρόγραμμα προέβλεπε εκκλησιασμό ενώ πραγματοποιούνταν και συναντήσεις Κατηχητικού. Επίσης, στην Παιδόπολη είχε αναπτυχθεί σημαντική προσκοπική κίνηση με την ύπαρξη ομάδων Προσκόπων και Λυκόπουλων, οι οποίες μάλιστα λάμβαναν μέρος και σε εκδηλώσεις εκτός Παιδόπολης.

Για την ψυχαγωγία των παιδιών πραγματοποιούνταν περίπατοι και εκδρομές. Η επαφή των παιδιών με τη φύση γινόταν και με τις δενδροφυτεύσεις, καθώς το συγκεκριμένο διάστημα εντοπίζουμε δύο φορές αυτήν τη δραστηριότητα. Ως προς την Ψυχαγωγία των παιδιών, καταγράφονται θεατρική παράσταση (από μαθητές του Δημοτικού Σχολείου Φιλιππιάδας), συναυλία μουσικού τμήματος της 8^ης Μεραρχίας και αρκετές κινηματογραφικές προβολές. Ωστόσο, πρέπει να σημειώσουμε ότι συνήθως δεν καταγράφονταν οι ταινίες που έβλεπαν τα παιδιά (με εξαίρεση μια ταινία θρησκευτικού περιεχομένου με τίτλο «τα Πάθη του Χριστού» πριν το Πάσχα του 1954). Οι προβολές γίνονταν είτε σε κινηματογράφο της Φιλιππιάδας είτε εντός της Παιδόπολης. Ταινίες «διδακτικού και ψυχαγωγικού περιεχομένου» προβάλλονταν και από την «Αμερικανική Υπηρεσία Πληροφοριών», γεγονός που μπορεί να οδηγήσει στην σκέψη ότι η διδακτική στόχευση ήταν φορτισμένη ιδεολογικά. Αυτό όμως θα μπορούσε να υποστηριχθεί με βεβαιότητα μόνο αν γνωρίζαμε το αντικείμενο των προβολών. Αν πάντως κάποιος θέλει να εντοπίσει μια ουσιαστικότερη ένδειξη της έκθεσης ή επαφής των παιδιών με την κυρίαρχη ιδεολογία της εποχής, αυτή προσφέρεται από τις δύο επισκέψεις της τότε βασιλικής οικογένειας στο Ζηρό κατά την περίοδο που εξετάζουμε (τον Φεβρουάριο και τον Ιούνιο του 1954) ή τον εορτασμό των ονομαστηρίων των τότε βασιλιά (Παύλου) και διαδόχου (Κωνσταντίνου).

Ενδεχομένως το παραπάνω σύντομο σημείωμα να ξύπνησε σε κάποιους Επτανησίους μνήμες για την υπόθεση που περιγράψαμε: μνήμες που μπορεί να συνοδεύονται από τεκμήρια, όπως φωτογραφίες ή έγγραφα από εκείνην την εποχή. Αντίστοιχα τεκμήρια εντοπίζουμε στο αρχείο που φυλάσσονται στα ΓΑΚ Πρέβεζας, τεκμήρια διαθέσιμα αποκλειστικά στα άτομα στα οποία αφορούν.

Πιστεύουμε ότι θα άξιζε να καταγραφεί η μαρτυρία όσων ανθρώπων βρέθηκαν στις Παιδοπόλεις εξαιτίας των τραγικών συνθηκών των σεισμών και της απώλειας ζωών και περιουσιών, στις οποίες προστέθηκε και η απομάκρυνση από το οικογενειακό περιβάλλον και η περίθαλψη σε συνθήκες ιδρυματισμού. Για το λόγο αυτό, κλείνουμε το σημείωμα απευθύνοντας μιαν έκκληση: αν υπάρχουν άνθρωποι που βρέθηκαν στην Παιδόπολη στο πλαίσιο των συνθηκών που περιγράψαμε και διαθέτουν φωτογραφικό υλικό ή έγγραφα ή είναι διατεθειμένοι να διηγηθούν την ιστορία τους, θα χαρούμε αν επικοινωνήσουν μαζί μας.

Σπύρος Σκλαβενίτης

Διδάκτωρ Ιστορίας

Προϊστάμενος Τμήματος ΓΑΚ Πρέβεζας

mail@gak.pre.sch.gr

Εικ. 1: Τηλεγράφημα (31-8-1953) σχετικά με την αποστολή 200 παιδιών από τη Ζάκυνθο

Εικ. 2: Τυποποιημένη επιστολή για την ενημέρωση γονέων παιδιών από τη Ζάκυνθο (μερικώς κατεστραμμένη, λόγω της κακής τύχης του αρχείου)