28 Σεπτεμβρίου: Η Ναυμαχία της Πρέβεζας (1538) - Ο κομβικός ρόλος του ανέμου

Στις 28 Σεπτεμβρίου του 1538 ο Οθωμανικός στόλος συγκρούστηκε με τον στόλο του Ιερού Συνασπισμού και νίκησε χάρη στη βοήθεια του ανέμου.

“Τότε που στη στρατηγική και στις αποφάσεις των αντιπάλων σημαντικό ρόλο έπαιξε ο άνεμος. Τις μέρες πριν τη ναυμαχία, ο ενισχυμένος βορειοδυτικός άνεμος εμπόδισε την απόβαση του Ευρωπαϊκού στόλου, ενώ στη διάρκεια της ναυμαχίας υπήρχε άπνοια που εμπόδιζε την κίνηση και τους ελιγμούς των βαρύτερων Ευρωπαϊκών σκαφών”.

Ο Σεπτέμβριος είναι ο μήνας των καθοριστικών μαχών κατά την αρχαιότητα όπως η Μάχη του Μαραθώνα (12 Σεπτ. 490 π.Χ) η Ναυμαχία της Σαλαμίνας (22 Σεπτεμβρίου 480 π.Χ.) και η Ναυμαχία του Ακτίου (2 Σεπτ. 31 π.Χ) που έκριναν την εξουσία στη Ρώμη και την τύχη του τελευταίου ελληνιστικού βασιλείου.

Μετά από 15 αιώνες στην ίδια θαλάσσια περιοχή στις 28 Σεπτεμβρίου 1538, έλαβε χώρα η Ναυμαχία της Πρέβεζας μεταξύ του οθωμανικού στόλου, υπό τον Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα, και του ενωμένου στόλου του Ιερού Συνασπισμού (Lega Santa) των χριστιανικών χωρών, υπό τον Γενοβέζο ναύαρχο Αντρέα Ντόρια. Νικητές, αν και με σημαντικές απώλειες, ήταν οι Οθωμανοί εξασφαλίζοντας έτσι την ηγεμονία τους στην ανατολική Μεσόγειο.

Στη στρατηγική και στις αποφάσεις των αντιπάλων σημαντικό ρόλο έπαιξε ο άνεμος. Τις μέρες πριν τη ναυμαχία, ο ενισχυμένος βορειοδυτικός άνεμος εμπόδισε την απόβαση του ευρωπαϊκού στόλου, ενώ στη διάρκεια της ναυμαχίας υπήρχε άπνοια που εμπόδιζε την κίνηση και τους ελιγμούς των βαρύτερων Ευρωπαϊκών σκαφών. Η έλλειψη ανέμου δεν ήταν προς όφελος του Ντόρια.

Η τεράστια βενετική ναυαρχίδα “Galeone di Venezia”, με τα μεγάλα κανόνια της, ακινητοποιήθηκε λόγω άπνοιας τέσσερα μίλια από την ξηρά και δέκα μίλια από τη θέση Σέσουλα. Τα χριστιανικά πλοία πάλευαν για να έρθουν σε βοήθειά της, αλλά πολύ γρήγορα βρέθηκε περικυκλωμένη από εχθρικές οθωμανικές γαλέρες, στις οποίες προκάλεσε αρκετές βλάβες. Όταν ο άνεμος δυνάμωσε, ο χριστιανικός στόλος τελικά κινήθηκε προς μάχη, αφού πρώτα ο Ντόρια εκτέλεσε μια σειρά χειρισμών πλεύσης, με σκοπό να προσελκύσει τους Οθωμανούς προς την ανοικτή θάλασσα.

Οι Οθωμανοί γρήγορα ενεπλάκησαν με τα βενετικά, τα παπικά και τα μαλτέζικα πλοία, αλλά ο Ντόρια δίστασε να μεταφέρει το κέντρο των δυνάμεών του μετωπικά εναντίον του Μπαρμπαρόσα. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να γίνονται πολλοί ελιγμοί αλλά πολύ λιγότερες συγκρούσεις.

Ο Μπαρμπαρόσα επεδίωκε να επωφεληθεί από τη νηνεμία, η οποία ακινητοποιούσε τα μεγαλύτερα σε μέγεθος χριστιανικά πλοία (μπάρκα), τα οποία αντιπροσώπευαν στο μεγαλύτερο μέρος την αριθμητική διαφορά μεταξύ των δύο πλευρών.

Αυτά τα μπάρκα έπεσαν ως εύκολη λεία στα χέρια των Οθωμανών, οι οποίοι έκαναν ρεσάλτο σε αυτά και τα κατέλαβαν από τις δικές τους πιο ευέλικτες γαλέρες και γαλιότες. Ο Ντόρια προσπαθούσε να παγιδέψει τα οθωμανικά πλοία ανάμεσα στις βολές των κανονιών του από τα μπάρκα και στις γαλέρες του, αλλά απέτυχε.

Το επόμενο πρωί, παρά τον ευνοϊκό άνεμο, μη θέλοντας να διακινδυνεύσει την ισπανική και γενοβέζικη αρμάδα, ο Ντόρια εγκατέλειψε το πεδίο της μάχης και διέταξε πλεύση προς Κέρκυρα, κωφεύοντας στις εκκλήσεις των Βενετών, των Μαλτέζων και των παπικών διοικητών να συνεχίσουν τον αγώνα.

Είναι ευρέως αποδεκτή η υπεκφυγή του Αντρέα Ντορία στη ναυμαχία της Πρέβεζας, όπως και η έλλειψη ζήλου του. Αυτά οφειλόταν πιθανότατα στην απροθυμία του να ριψοκινδυνεύσει την ασφάλεια των δικών του πλοίων. Ο ίδιος ο Ντόρια ήταν ιδιοκτήτης ενός σημαντικού αριθμού πλοίων της λεγόμενης «ισπανικής και γενοβέζικης αρμάδας».

Πέραν αυτού έτρεφε ως Γενοβέζος μακροχρόνια εχθρότητα προς τη Βενετία. Η ίδια η πόλη του, η Γένοβα, ήταν σκληρός αντίπαλος της Βενετίας, την ανταγωνιζόταν λυσσαλέα, και εντέλει θεωρούσε ότι ο οθωμανικός στόλος μόνο τη Βενετία είχε ως στόχο της επιθετικότητάς του. Το επόμενο έτος, 1539, ο Μπαρμπαρόσα επέστρεψε και κατέλαβε σχεδόν όλες τις εναπομείνασες βενετσιάνικες κτήσεις στο Ιόνιο και το Αιγαίο Πέλαγος.

Τελικά, τον Οκτώβριο του 1540 υπογράφηκε Συνθήκη Ειρήνης μεταξύ της Δημοκρατίας της Βενετίας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με βάση την οποία οι Οθωμανοί ανέλαβαν τον έλεγχο των βενετικών κτήσεων του Μοριά (Πελοπόννησος) και της Δαλματίας και των πρώην βενετικών νησιών του Αιγαίου, του Ιονίου και τις ανατολικές Αδριατικές ακτές.

Επίσης βάσει της συνθήκης, η Βενετία υποχρεώθηκε να πληρώσει πολεμική αποζημίωση στην Οθωμανική Αυτοκρατορία ίση με 300.000 χρυσά δουκάτα. Μετά τη νίκη της στη ναυμαχία της Πρέβεζας και την επακόλουθη νίκη στη μάχη της Τζέρμπα στην Τυνησία το 1560, η Οθωμανική Αυτοκρατορία απέκρουσε με επιτυχία τις προσπάθειες που έκαναν η Βενετία και η Ισπανία, οι δύο δηλαδή επικρατούσες ναυτικές δυνάμεις της Μεσογείου, να σταματήσουν την αντίστοιχη Οθωμανική προσπάθεια εξόδου στην τεράστια θάλασσα.

Αυτό άλλαξε μόνο με τη Ναυμαχία της Ναυπάκτου στις 7 Οκτωβρίου του 1571 ( Naval Battle of Lepanto κατά τους δυτικούς από το μεσαιωνικό όνομα της πόλης) όπου και τότε την καταστροφή του τουρκικού στόλου συμπλήρωσε νυκτερινή καταιγίδα με μεγάλη τρικυμία στη θαλάσσια περιοχή, η οποία έπληξε τα τουρκικά πλοία που είχαν διαφύγει στα ανοικτά, εκ των οποίων σώθηκε μόνο μια αλγερινή ναυαρχίδα.

Ο ναύαρχος Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα θεωρείται εθνικός ήρωας για τους Τούρκους και το μαυσωλείο του βρίσκεται στο Ναυτικό Μουσείο Κωνσταντινούπολης. Εκεί επίσης βρίσκεται ο διάσημος πίνακας ζωγραφικής «Η Ναυμαχία της Πρέβεζας» του ζωγράφου Οχάνες Ουμέντ Μπεχζάντ (1866).