Ανάδειξη των Ιερών Μνημείων του Παντοκράτορα: Ιστορία, Παράδοση και Ταυτότητα της Πρέβεζας

ΥΠΟΜΝΗΜΑ-ΑΙΤΗΜΑ

Με σεβασμό και εκτίμηση, ζητάμε να ενσκύψετε με ενδιαφέρον, να συνδράμετε και να διεκδικήσετε μαζί μας την ανάδειξη τεσσάρων ναών λόγω της αρχαιολογικής και παραδοσιακής τους αξίας και σπουδαιότητας και για την ενίσχυση του θρησκευτικού και πατριωτικού συναισθήματος που γεννά η ύπαρξή τους.

Εκθέτουμε ακολούθως το ιστορικό ενός εκάστου των μνημείων αυτών, με την φιλοδοξία να πυροδοτήσουμε το ενδιαφέρον σας,ώστε να προβείτε στις περαιτέρω ενδεδειγμένες ενέργειες για την διάσωση και ανάδειξή τους.

1ο ΘΈΜΑ

Ναός και Ναίσκος ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΟΡΑ

Ο συνοικισμός προσφύγων Παντοκράτορα έγινε στο όνομα του Ναού που προϋπήρχε στο ομώνυμο κάστρο και στη συγκεκριμένη τοποθεσία. Την ύπαρξη του Ναού την επιβεβαιώνει:

α) Ο χειρόγραφος χάρτης του Jean-Guillaume Barbie du Bocage (1795 - 1848), ο οποίος σχεδιάστηκε μετά από αίτημα του Γάλλου Προξένου στην Πάτρα Πουκεβίλ και φέρει χρονολογία 1818, δεν σημειώνεται το φρούριο του Παντοκράτορα αλλά μόνο η εκκλησία του Παντοκράτορα που υπήρχε στον ίδιο σχεδόν χώρο. Όταν ο χάρτης δημοσιεύτηκε από τον Πουκεβίλ δύο χρόνια αργότερα, το 1820, πάνω στο χάρτη σημειώνεται το νέο φρούριο ( FORT NEUF ) δίπλα στην εκκλησία Παντοκράτορα.

Το φρούριο Παντοκράτορα κατασκευάστηκε σε δύο χρονικές φάσεις, όπως υποστηρίζει η ομάδα Βελένη (ΑΠΘ) και όπως φαίνεται να μαρτυρούν αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά του ιδίου του φρουρίου. Η δεύτερη κατασκευαστική φάση ολοκληρώθηκε από Άγγλους στρατιωτικούς μηχανικούς του Βρετανικού Ναυαρχείου και δημοσιεύτηκε σε χάρτες την ίδια χρονιά. Η αποτύπωση αυτής της δημοσίευσης συμπεριέχει και την θεωρούμενη από την ομάδα Βελένη και όσους βασίζονται σε αυτή ως δεύτερη κατασκευαστική φάση στην οποία ο Ναός μετατράπηκε από τον Αλή Πασά σε «χαμάμ». Με βάση αυτό το πρότυπο ο Ναός αναστηλώθηκε στη δεκαετία του 1980 στην ανατολικη πλευρά του κάστρου μεταξύ της εσωτερικης προς την εξωτερικη πλευρά του πενταγώνου τοιχείου του .

β) Τον Ναό τον αναφέρει ο Χρ. Περραιβός χωρίς το κάστρο στην Ιστορία του Σουλίου, εκδ. Δημητράτου 1932, σελ. 42, εκδ 1956, σελ. 97 και 108). Συγκεκριμένα κάνει μνεία του Ναού με τα εξής λόγια: «Ογδοήκοντα επτά Έλληνες (μεθ΄ων και ο συγγραφέας) απεσπάσθησαν και δια παραλίας του Ιονίου Πελάγους διευθυνόμενοι έφθασαν εις τον ναόν του Παντοκράτορος όπισθεν της Πρεβέζης όπου εύροντες τρία πλοία επτανήσια επιβιβάσθησαν και ούτω διαβιβάσθησαν εις Λευκάδα».Το απόσπασμα τούτο είναι από την περίφημη μάχη της Νικοπόλεως 12/10/1798 μεταξύ Γαλλικής φρουράς και Αλβανών του Αλή Πασά(ιστορίες Παπαρηγόπουλου και Κορδάτου)

γ)Ο Ναός έγινε επι Βενετοκρατίας 1717-1797 .Το 1829 μαλλον τον μετέτρεψαν οι Τούρκοι σε χαμάμ. Ενας από τους κτήτορες του Ναού, ήταν ιερομόναχος,ο Μοντεσάντος και κατάγονταν απ΄ τα Επτάνησα(Κεφαλλονιά),χριστιανός ορθόδοξος εξελληνισμένος.Την εικόνα του Παντοκράτορα την δώρησαν οι αδερφοί Κορνερ και Κορνέρος.Ηταν παραγγελμένη στα καλλιτεχνικά εργαστήρια της Βενετίας,τεχνοτροπίας «Μπαρόκ».

Το χτίσιμο του ναού με σύσταση Αδερφότητας ήταν συνηθισμένη μέθοδος στα χρόνια της Τουρκοκρατίας.Εδώ μπορεί να υποθέσουμε βάσιμα πως οι Γάλλοι ενθάρρυναν το χτίσιμο του Ναού στην θέση «Παργινόσκαλα»(Παργινοσκάλωμα) προς Ιόνιο για να μπορούν οι ναυτικοί να εκτελούν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα,σε συγκεκριμένες ημέρες και ώρες,των οποίων τα πλοία δεν μπορούσαν να εισπλεύσουν στην στενή αβαθή μπούκα του Αμβρακικού,λογω του όγκου τους και λόγω μεγάλης καθυστέρησης κατά την αναμονή για έλεγχο από το κάστρο της Μπούκας και του Ακτίου απέναντι.Την τοποθεσία είχαν και σκάλωμα πλεύσης για Λευκάδα και «Αγία Μαύρα».

δ)Πληροφορίες που έχουμε από παλαιότερους Πρεβεζάνους,είναι πως μετά την κατάργηση του Ναού από το κάστρο ,ήταν κτισμένος σε ένα μικρό ύψωμα σε πεντακόσια μέτρα απόσταση ,δυτικά από το σημερινό φρούριο Παντοκράτορα,στην θέση του σημερινού Τούρκικου πυροβολίου «Κάλκ Μπαμπά».Πότε κατεδαφίστηκε η καταργήθηκε από τους Τούρκους δεν γνωρίζουμε,υπάρχει ωστόσο ένα θολωτό κτίσμα που θεωρείται καταφύγιο,το οποίο μαλλον ήταν ο Ναός. Είναι χρέος της αρχαιολογίας, η οποία δεν έδωσε την αρμόζουσα σημασία ,να αναδείξει επιστημονικά και τεκμηριωμένα τι ήταν αυτό το κτίσμα,στο εσωτερικό τμήμα του οποίου υπάρχει ακόμη θόλος προς την Ανατολή και ενδεχομένως χρησιμοποιούνταν σαν Ιερό του Ναίσκου.Ισως ήταν ο Δεύτερος Ναός Παντοκράτορα και την περίοδο του 1900 ο Τούρκικος στρατός το έκανε πυροβολείο,για προκάλυψη δε τον σκέπασαν με επιχωματώσεις και την είσοδο την έκαναν με τεθλασμένο διάδρομο.Το 1950 έγινε δενδροφύτευση της περιοχής που επιχωματώθηκε από παιδιά του νέου πέτρινου Δημοτικού σχολείου Παντοκράτορα(σημερινού νηπιαγωγείου) με πεύκα.

ε)Γνωρίζουμε ότι μετά την κατάργηση του δεύτερου Ναίσκου οι Παργινοί ναυτικοί είχαν μεταφερθεί από την θέση «φώκια»(που ήταν μπροστά στον 1ο Ναό στο κάστρο Παντοκράτορα),στην «Μεγάλη Μύτη», ξέρα στο τέλος της Παργινόσκαλας,και σημερινό Λιμενικό Αλιευτικό καταφύγιο.

Οι Παργινοί ναυτικοί,τηρώντας τις παραδόσεις τους με θρησκευτικότητα,άραζαν τότε τα πλοία τους(σκούνες,καίκια κλπ)στην Παργινόσκαλα και όχι στο κάστρο (θέση «φώκια»),εφ όσον απαγορεύτηκε,και ανέμεναν τον έλεγχο σε συγκεκριμένες ώρες και μέρες στο κάστρο του Παντοκράτορα και κατόπιν πυροβολείο «Κάλκ Μπαμπά»,για να εισπλεύσουν στην είσοδο για Αμβρακικό κόλπο.Το κάστρο της Μπούκας είχε καταργηθεί και γκρεμίστηκε το 1699 από την συνθήκη του Κάρλοβιτς.

Αναγέννησαν λοιπόν το παρεκκλήσι με εναπομείναντα κειμήλια και εικόνες από τους 2 προηγούμενους Ναούς,στην άκρη της « Παργινόσκαλας » στον απογκρεμισμένο πλέον προμαχώνα των Φράγκων και στον υπερυψωμένο κατόπιν χωμάτινο όχθο για βολή.

Τα ερείπια του παρεκκλησίου τα βρήκαν οι πρόσφυγες το 1928 μαζί με εικόνες και άλλα τελετουργικά σκεύη,τα οποία πήραν και άλλα διαμοιράστηκαν μεταξύ τους ενώ άλλα τοποθετήθηκαν στον νεοΪδρυθέντα Ναό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στον Παντοκράτορα.Μερικά υπήρχαν ακόμη στις δεκαετίες ΄50-΄70 στο 1ο Δημοτικό Σχολείο (προσφυγικό και πλινθόκτιστο)Παντοκράτορα, μέχρι που απογκρεμίστηκε στην δεκαετία 1980 και έγινε η τελευταία παιδική χαρά προς την σημερινή Παργινόσκαλα,απέναντι από το γήπεδο 5Χ5.

Το 1940-1942 οι Ιταλοί και οι Γερμανοί έκαναν την Παργινόσκαλα στρατόπεδο και αεροδρόμιο με υπόγεια τούνελ και γκρέμισαν τον υπόλοιπο Ναό Παντοκράτορα .Μετά την απελευθέρωση,έγινε με νόμο του Μεταξά πεδίο βολής έως το 1983.Τα πέτρινα θεμέλια του Ναού που όλοι οι πρόσφυγες Παντοκρατορίτες θυμούνται, έγιναν πέτρινο οικοδόμημα για να φυλάσσονται οι στόχοι και οι ελεγκτές από τις βολές των στρατιωτών.

ΑΙΤΟΥΜΑΣΤΕ

α) Την αρχαιολογική ανάδειξη του Ναου και 2 ΝαΪσκων «Παντοκράτορα» στις θέσεις που προυπήρχαν,με την κατάργηση του «χαμάμ» εσωτερικά του κάστρου Παντοκράτορα και ανακαίνιση του Ναού Παντοκράτορα.Η αρχαιολογική υπηρεσία,έχει τεράστιες ευθύνες που σκεπάζει την πορεία της ιστορίας αναδεικνύοντας μονομερώς τα στοιχεία της Τούρκικης επικυριαρχίας.

Τον Ναό δεν τον θέλουμε για τουριστική προσέλκυση,αλλά για σηματοδότηση της ιστορικής πορείας της πατρίδας μας.

β)Να αναδειχθεί το υπόγειο πλέον αποκαλούμενο «καταφύγιο» ,που εμείς το θεωρούμε Ναό,στον επιχωματωμένο και δενδροφυτευμένο «Καλκ Μπαμπα».

γ)Να αναδειχθεί στο μέτρο του δυνατού ο Ναϊσκος του Παντοκράτορα στο πέτρινο κτίσμα για τους στόχους στο τέλος της Παργινόσκαλας,τέως πεδίο βολής,τελευταίο σταθμό της ιστορίας του ταλαιπωρημένου Ναού Παντοκράτορα στα χρόνια της Οθωμανικής και Φράγκικης κυριαρχίας.

2ο ΘΕΜΑ

Ναός Αγίων Αναργύρων κάστρου Παντοκράτορα

Στο κάστρο Παντοκράτορα μεταφέρθηκαν το 1930 οι φυλακές που ήταν στο απέναντι κάστρο του Ακτίου.Τότε προστέθηκαν νέες κατασκευές απο οπλισμένο σκυρόδεμα,με το γνωστο φυλάκιο να σηματοδοτεί το κάστρο σαν φυλακές.

Στις 2 Ιουλίου του 1939 στο ψηλότερο επίπεδο του κάστρου εγκαθιδρύθηκε το παρεκκλήσιο των Αγίων Αναργύρων απο τον τότε Μητροπολίτη Ανδρέα Μαντούδη, και σηματοδοτούσε με το καμπαναριό του την ιδιόμορφη εικόνα του κάστρου για πολλές δεκαετίες.Το παρεκκλήσι έγινε για να εκκλησιάζονται οι ποινικοί αλλα και οι πολιτικοί κρατούμενοι.Οι καστροφυλακές έπαψαν να λειτουργούν το 1968 και ένα μικρό διάστημα έμεναν στα κτίσματα άπορες οικογένειες και Ρομά. Μέχρι το 1985 ο Ναός λειτουργούσε ανελλιπώς,ιδιαίτερα ανήμερα της εορτής του και έκτοτε μετά τις φθορές που υπέστη λειτουργούσε σποραδικά και γινόταν η παραδοσιακή δοξολογία(πανήγυρη) του Ναού.

Στο Δημοτικό Συμβούλιο το 2016-2017 με υπόδειξη της αρχαιολογίας τέθηκε το ζήτημα ότι το παρεκκλήσι εμποδίζει την αρχαιολογική ανάδειξη του κάστρου ως Τούρκικο (εποχής Αλή Πασά),χωρίς να συνεκτιμάται η ιστορική του διαδρομή,και αφέθηκε στην "μοίρα" του δηλαδή όπως είπαν να απογκρεμιστεί μόνο του,φοβούμενοι ενδεχομένως την θρησκευτική αντίδραση των πιστών.Επιπρόσθετα αποφασίστηκε να υπάρχει έτοιμος χώρος μεταφοράς του παρεκκλησίου σε 650 τ.μ.της σχολικής προσφυγικής περιουσίας μπροστά απο το νεοιδρυθέν Δημοτικό Σχολείο Παντοκράτορα,σήμερα δε χρησιμοποιείται ως πάρκινγκ.Σύμφωνα ωστόσο με την Συμφωνία της Λωζάνης ,η προσφυγική σχολική περιουσία δεν αλλάζει χρήση.

Με τον σεισμό του 2020 έπεσε το καμπαναριό του Ναού και παρά τις διαμαρτυρίες μαζικών φορέων και πολιτών ο Δήμος διαχώρισε την θέση του με πρόσχημα τον σχεδιασμό της εφορείας αρχαιοτήτων για αναστήλωση του κάστρου.Συμπεραίνουμε ,λαμβάνοντας υπ όψιν μαρτυρίες των υπευθύνων αλλα και εκ των πραγμάτων,ότι περιμένουν να γκρεμιστεί και το υπόλοιπο του ιστορικού Ναού,αφήνοντας την φθαρμένη στήριξή του να καταρρεύσει με τον χρόνο,με σοβαρό κίνδυνο να υπάρξει ατύχημα ,καθοτι το κάστρο είναι επισκέψιμο.

ΑΙΤΟΥΜΑΣΤΕ

Να υποστηριχτεί και να ενισχυθεί η στήριξη του Ναού,σύμφωνα με συγκεκριμένες επιστημονικές δομικές μελέτες στήριξης μνημείων.

Να ανακατασκευαστεί και ανεγερθεί το καμπαναριό του Ναού στην θέση που ήταν για ανάδειξη της ιστορικότητας του κάστρου.Είναι αρχαιολογικό μνημείο και σύμφυτο με τις καστροφυλακές. Αριθμεί δε χρόνο ζωής που προσεγγίζει αιώνα(90 έτη)

Μετά τιμής

Η πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Ο πρόεδρος του Πολιτιστικού

«Πρέβεζα» Συλλόγου «Παντοκράτορας»

Ευτυχία Παπαμιχαήλ Σταύρος Βλάχος