Ένα νέο πρόγραμμα «ΠΙΝΔΟΣ» για τους ορεινούς Δήμους

του Αντώνη Μπέζα (*)

Η πρόσφατη συνάντηση του Πρωθυπουργού  με Δημάρχους 33 μικρών ορεινών Δήμων, ανάμεσά τους και από την Ήπειρο (Δήμοι Γεωργίου Καραϊσκάκη, Κεντρικών Τζουμέρκων, Φιλιατών, Βορείων Τζουμέρκων, Δωδώνης, Ζαγορίου, Κόνιτσας, Μετσόβου και Πωγωνίου), έφερε και πάλι στο προσκήνιο το μεγάλο πρόβλημα των περιφερειακών ανισοτήτων και της μη ορθολογικής εκμετάλλευσης των αναπτυξιακών δυνατοτήτων της χώρας. Αναφέρομαι σε δυνατότητες γιατί πιστεύω ακράδαντα ότι οι ορεινοί όγκοι αποτελούν σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα και όχι μειονέκτημα της πατρίδας μας.

Στη συνάντηση συζητήθηκαν η πορεία υλοποίησης των προγραμμάτων  που ήδη τρέχουν με πόρους από το Υπουργείο Εσωτερικών, το ΕΣΠΑ, το Πράσινο Ταμείο και το Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης, οι  ιδιαίτερες ανάγκες και τα  προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι συγκεκριμένες περιοχές, η διαδημοτική συνεργασία και  οι προοπτικές ανάπτυξής τους  μέσω της εφαρμογής εργαλείων όπως τα  σχέδια Ολοκληρωμένων Χωρικών Επενδύσεων.

Είναι θετικό βέβαια ότι έγινε τέτοια συνάντηση αλλά η πραγματικότητα είναι πολύ σκληρή. Τα τελευταία 40 χρόνια, παρά τις μεμονωμένες προσπάθειες, δεν έχουμε και τόσο εκπληκτικά αποτελέσματα στο ζήτημα της περιφερειακής ανάπτυξης. Είναι χαρακτηριστικό ότι με βάση  τα ανεπίσημα (ακόμη) στοιχεία της τελευταίας απογραφής (2021), ο μισός πληθυσμός της χώρας βρίσκεται σε Αττική (35%) και την ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης (17%), οι Περιφέρειες που έχουν πολλούς ορεινούς οικισμούς συγκεντρώνουν μικρά ποσοστά πληθυσμού (Ήπειρος 3%, Δυτική Μακεδονία 3% κλπ) ενώ μόλις 14 στους 100 διαμένουν στην ύπαιθρο.

Γιατί συμβαίνει αυτό; Γιατί οι  προσπάθειες  που έγιναν στο παρελθόν, είτε δεν ήταν σχεδιασμένες  και προσαρμοσμένες στις ιδιαίτερες συνθήκες των λεγόμενων  ορεινών και μειονεκτικών περιοχών, είτε δεν ήταν στοχευμένες στην επίτευξη μετρήσιμων αποτελεσμάτων (όπως η προσέλκυση μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων και η εγκατάσταση νέων κατοίκων), είτε δεν ήταν ενταγμένες σε μια ολοκληρωμένη εθνική πολιτική για τον αγροτικό χώρο. Το κυριότερο, όμως, γιατί ήταν προσωρινές και δεν είχαν συνέχεια από την προηγούμενη στην επόμενη προγραμματική περίοδο. Παράλληλα, δεν υπάρχει ακόμη συμπληρωματικό νομικό πλαίσιο  που να υποστηρίζει  την «ορεινότητα» με τρόπο ανάλογο εκείνου της «νησιωτικότητας» η οποία προβλέπεται  στο ελληνικό σύνταγμα.

Καλή πρακτική για την  ορεινή Ελλάδα αποτέλεσε το ολοκληρωμένο πιλοτικό  πρόγραμμα για τη Βόρεια και Κεντρική Πίνδο (ΠΙΝΔΟΣ) με συνολικό αρχικό προϋπολογισμό 80 εκατ. ευρώ και χρηματοδότηση από εθνικούς πόρους του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων (ΠΔΕ), που ξεκίνησε το 2005 και ολοκληρώθηκε το 2009. Βασικός του στόχος ήταν η εφαρμογή ενός εναλλακτικού μοντέλου ανάπτυξης για τη διαμόρφωση συνθηκών βιώσιμης και αειφόρου ανάπτυξης του ορεινού όγκου της Πίνδου με  τη δημιουργία  προϋποθέσεων οικονομικής ανασυγκρότησης των τοπικών κοινωνιών,  συγκράτησης του πληθυσμού και προσέλκυσης νέων ανθρώπων,.

Είχε διαπεριφερειακό και διαδημοτικό χαρακτήρα και η διάρθρωσή του εξειδικεύονταν σε άξονες όπως η βελτίωση των βασικών υποδομών και της ποιότητας ζωής (εκπαίδευση, περίθαλψη κλπ), η ενίσχυση του παραγωγικού περιβάλλοντος μέσω της ενεργοποίησης του ιδιωτικού τομέα, η προστασία της φύσης, η ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς, η τεχνική  και διοικητική υποστήριξη των Δήμων και η αναβάθμιση του ανθρώπινου δυναμικού μέσω της δικτύωσης και των συνεργασιών.

Σημαντικά έργα  στην ορεινή Θεσπρωτία  όπως η οδική  σύνδεση της Εγνατίας Οδού με τον ιστορικό χώρο του Σουλίου και η επέκταση του Λαογραφικού Μουσείου του Τσαμαντά, η ανακαίνιση του Μοναστηριού της Αγίας Μαρίνας και η διαμόρφωση του πολιτιστικού χώρου της  Κεραμίτσας στη Μουργκάνα, εντάχθηκαν αρχικά στο «ΠΙΝΔΟΣ» και υλοποιήθηκαν από πόρους του ή από το ΠΔΕ της Περιφέρειας Ηπείρου. Καθοριστική για την εξέλιξη του προγράμματος ήταν  και η συνεδρίαση της  Κεντρικής Διαχειριστικής  Επιτροπής του «ΠΙΝΔΟΣ» που είχε πραγματοποιηθεί στο Δημαρχείο Φιλιατών την άνοιξη του 2009.

Αυτή η πρωτοποριακή μας παρέμβαση (ήμουν εκείνη την περίοδο, μαζί με τον Χρήστο Φώλια που ήταν ο εμπνευστής της, Υφυπουργός Οικονομίας και Οικονομικών) «έπεσε» πάνω στους δημοσιονομικούς περιορισμούς των μνημονίων και  δε συνεχίστηκε μετά το 2009. Επειδή καθυστερήσαμε αλλά ποτέ δεν είναι αργά, είναι καιρός η αναπτυξιακή λογική  και ο κεντρικός σχεδιασμός του «ΠΙΝΔΟΣ» να αναβιώσουν για όλη πλέον  την ορεινή Ελλάδα αφού η προηγηθεί η εκπόνηση ενός συνολικού σχεδίου διαχείρισης. Με διασφαλισμένη χρηματοδότηση και τις πληρωμές του Εθνικού Σκέλους του ΠΔΕ να γίνονται απευθείας από τους Δήμους και όχι μέσω των Περιφερειών (για να μην υπάρχουν φαινόμενα «εναλλακτικής» χρησιμοποίησης των κονδυλίων από τις Περιφέρειες) αλλά και με προοπτική  τουλάχιστον δεκαετίας!