ΠΡΕΒΕΖΑ: Ενδεικτικές απαντήσεις ΓΕΛ Γλώσσα από την φιλόλογο Άννα Βοντίτσου

ΚΕΙΜΕΝΟ

[Παιδεία και εκπαίδευση]

Παιδεία και εκπαίδευση είναι δύο όροι που συχνά πυκνά εναλλάσσονται, σάμπως να πρόκειται για συνώνυμα, με ταυτόσημο νόημα και στόχο∙ θεωρητικό και πρακτικό. Ως ρίζα και κορμός ενός πολύκλαδου δένδρου, η λέξη παιδεία (δυσμετάφραστη ή και αμετάφραστη στις ξένες γλώσσες) εμφανίζει εξελισσόμενο, σημασιολογικό και λειτουργικό εύρος και βάθος. Οι αρχές της ανιχνεύονται στον Αισχύλο και στον Σοφοκλή, δηλώνοντας κατ΄ αρχήν την τροφή και την ανατροφή ενός παιδιού, αλλά και την καλλιέργεια ενός δένδρου. Στον Πλάτωνα η λέξη σαφώς πλέον αναβαθμίζεται και αναδεικνύεται σε μέτρο γνώσης και αρετής, καλύπτοντας τελικώς τόσο την πλατωνική οντολογία όσο και την πλατωνική επιστήμη¹. Η ίδια λέξη θεωρείται στην ελληνική αρχαιότητα ενίοτε² συνώνυμη της νεαρής ηλικίας, ενώ σκοπίμως συνάπτεται κάποτε τόσο με την παιδία όσο και με την παιδιά∙ σημαίνοντας την παιδαριώδη φλυαρία και ανοησία αφενός, το παίγνιο (ως διασκέδαση ή ως φιλόσοφη μέθοδο) αφετέρου.

Πλησιέστερη ετυμολογικά και λειτουργικά προς την παιδεία αναγνωρίζεται η μεταγενέστερη εκπαίδευσις, παράγωγη του ρήματος εκπαιδεύω, το οποίο, όσο βλέπω στα λεξικά, εμφανίζεται πρώτη φορά στον πλατωνικό Κρίτωνα, με τη σημασία του διδάσκω κάποιον κάτι ή εντυπώνω σε κάποιον κάτι με τη διδασκαλία∙ αυτού του είδους η εκπαίδευση αφορά ενίοτε και την προσαρμοστική άσκηση ενός ζώου.

Ωστόσο, οι όροι παιδεία και εκπαίδευση δεν είναι ούτε ετυμολογικά και σημασιολογικά συνώνυμοι ούτε λειτουργικά ισοδύναμοι. Πράγμα που σημαίνει ότι η ευκαιριακή (μπορεί και σκόπιμη) εναλλαγή τους στη θεωρία και στην πράξη δημιουργεί σύγχυση εις βάρος και των δύο συντελεστών της κρίσιμης αυτής συζυγίας. Ζητούμενο επομένως παραμένει ο νηφαλιότερος έλεγχος, προκειμένου να διαφανούν τόσο τα κοινά όσο και τα διαφορετικά τους σημεία, που επιτρέπουν συγχρόνως τη σύγκριση και τη διάκρισή τους. Που πάει να πει ότι: παιδεία και εκπαίδευση βρίσκονται εξ ορισμού σε συμμαχική και συνάμα σε αντίπαλη σχέση. Κοινός τους παρονομαστής παραμένει η διαβαθμισμένη γνώση ως μάθηση, ασκημένη κυρίως εντός θεσμοθετημένων θυλάκων³ της πολιτείας, χωρίς να αποκλείεται και η ιδιωτική τους κηδεμονία, η οποία σε ορισμένες περιπτώσεις παίρνει τη μορφή ταξικής και οικονομικής υπεροχής.

Από εκεί και πέρα αρχίζουν προφανείς και λανθάνουσες διαφορές, οι οποίες, ανάλογα με τον χώρο και τον χρόνο, αυξομειώνονται, χωρίς όμως να καταργούνται. Οι διαφορές προκύπτουν από τη διαφορετική τους φύση και τον αποκλίνοντα προορισμό τους. Δηλαδή: Η παιδεία είναι περισσότερο μέθοδος∙ η εκπαίδευση κυρίως πράξη. Η παιδεία είναι (πρέπει να είναι, για να μην παραβαίνει τον εαυτό της) λειτουργία λίγο πολύ ελεύθερη. […] Αντίθετα, η εκπαίδευση ελέγχεται εκ προθέσεως εντεταλμένη⁴. Η παιδεία είναι (οφείλει να είναι) προαιρετική∙ η εκπαίδευση θεωρείται, και σωστά, υποχρεωτική.

Δ. Ν. Μαρωνίτης, εφημερίδα «Το Βήμα της Κυριακής», 1/3/2009 και 8/3/2009 (το κείμενο προσαρμόστηκε για τον σκοπό της αξιολόγησης)

¹ Η θεωρία του Πλάτωνα για το ον και την επιστήμη.

² Ενίοτε: μερικές φορές.

³ Θεσμοθετημένοι θύλακες: εδώ, εννοούνται οι εκπαιδευτικοί θεσμοί.

⁴ Δηλαδή, η εκπαίδευση διαπιστώνεται ότι έχει καθορισμένη αποστολή.

A1. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε (90-110 λέξεις).

Μονάδες 25

Ο Δ.Ν.Μαρωνίτης στο άρθρο του αναφέρεται στη σχέση των εννοιών παιδεία και εκπαίδευση. Ξεκινώντας από τη θέση ότι οι έννοιες δεν είναι ταυτόσημες, πρώτα αναλύει την ετυμολογία και τη σημασιολογική εξέλιξη της έννοιας παιδεία στην ελληνική αρχαιότητα και στη συνέχεια πραγματεύεται την έννοια της εκπαίδευσης. Συμπεραίνει, λοιπόν, ότι υπάρχει σύγχυση σχετικά με το περιεχόμενο των εννοιών, αλλά υπάρχει ένας κοινός παρονομαστής που τις συνδέει, η θεσμοθετημένη μάθηση μέσω των εκπαιδευτικών δομών. Ολοκληρώνει επισημαίνοντας ως διαφορές τη φύση και τον σκοπό τους. Η παιδεία είναι μέθοδος, ελεύθερη και προαιρετική, ενώ η εκπαίδευση είναι εφαρμογή, διατεταγμένη και υποχρεωτική.

Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, με βάση το κείμενο, τις παρακάτω προτάσεις, γράφοντας στο τετράδιό σας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση τη λέξη Σωστό ή Λάθος:

Μονάδες 10

α. Το περιεχόμενο του όρου «παιδεία» παραμένει αμετάβλητο στο πέρασμα του χρόνου.   ΛΑΘΟΣ

β. Η παιδεία στον Αισχύλο και τον Σοφοκλή αφορά αποκλειστικά στον άνθρωπο.               ΛΑΘΟΣ

γ. Η λέξη παιδία για τους αρχαίους Έλληνες σήμαινε την παιδαριώδη φλυαρία και ανοησία.

                                                                                                                                                ΣΩΣΤΟ

δ. Η «παιδεία» και η «εκπαίδευση» είναι έννοιες εντελώς άσχετες μεταξύ τους.                  ΛΑΘΟΣ

ε. Η εκπαίδευση λειτουργεί ως θεσμοθετημένη διαδικασία.                                                 ΣΩΣΤΟ

Β2.      α) Να βρείτε έναν τρόπο ανάπτυξης της τελευταίας παραγράφου του κειμένου «Από εκεί … υποχρεωτική.» (μονάδες 2) και να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές στο κείμενο (μονάδες 3).                                                                                                                       Μονάδες 5

Η τελευταία παράγραφος του κειμένου («Από εκεί…υποχρεωτική.») αναπτύσσεται με τη μέθοδο της σύγκρισης–αντίθεσης. Τα συγκρινόμενα μέρη είναι η παιδεία και η εκπαίδευση και η σύγκριση γίνεται ένα προς ένα. Η αντίθεση δηλώνεται με τις λέξεις: «διαφορές», «διαφορετική τους φύση», «αποκλίνοντα προορισμό τους», «αντίθετα». Επίσης, με αντιθετικά ζεύγη που εκφράζουν τη σημασιολογική τους διαφορά: « μέθοδος – πράξη», «ελεύθερη – εντεταλμένη», «προαιρετική – υποχρεωτική».

β) Να γράψετε ποια νοηματική σχέση εκφράζουν οι παρακάτω διαρθρωτικές λέξεις ή φράσεις (με έντονη γραφή στο κείμενο) στην τρίτη παράγραφο:                           Μονάδες 5

Ωστόσο                                   αντίθεση

επομένως                                συμπέρασμα/αποτέλεσμα

προκειμένου                           σκοπός

που πάει να πει ότι                διευκρίνιση/επεξήγηση

κυρίως                                    έμφαση

Β3. α) Να ξαναγράψετε τις ακόλουθες προτάσεις/περιόδους λόγου του κειμένου, αντικαθιστώντας καθεμιά από τις υπογραμμισμένες λέξεις με μία συνώνυμή της, χωρίς να αλλάζει το νόημα:

Μονάδες 5

• Οι αρχές της ανιχνεύονται στον Αισχύλο και στον Σοφοκλή.

εντοπίζονται

• Η ίδια λέξη [...] σκοπίμως συνάπτεται κάποτε τόσο με την παιδία όσο και με την παιδιά.

συνδέεται/συσχετίζεται

• [...] το οποίο, όσο βλέπω στα λεξικά, εμφανίζεται πρώτη φορά στον πλατωνικό Κρίτωνα.

απαντά/παρουσιάζεται

• [...] δημιουργεί σύγχυση εις βάρος και των δύο συντελεστών της κρίσιμης αυτής συζυγίας.

παραγόντων/μερών

• Από εκεί και πέρα αρχίζουν προφανείς και λανθάνουσες διαφορές [...].

φανερές/ολοφανέρες/σαφείς

β) Να αντικαταστήσετε καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις (υπογραμμισμένες στο κείμενο) με μία αντώνυμή της:                                                                                                              Μονάδες 5

• αναβαθμίζεται (1η παράγραφος)                                 υποβαθμίζεται
• μεταγενέστερη (2η παράγραφος)                                προγενέστερη
• επιτρέπουν (3η παράγραφος)                                      απαγορεύουν/εμποδίζουν
• ιδιωτική (3η παράγραφος)                                           δημόσια
• διαφορές (4η παράγραφος)                                          ομοιότητες

Β4. Στην πρώτη παράγραφο του κειμένου «Παιδεία … αφετέρου» κυριαρχεί η παθητική φωνή.

α) Να εντοπίσετε δύο ρήματα παθητικής φωνής σε αυτή την παράγραφο (μονάδες 2).

εναλλάσσονται, ανιχνεύονται

β) Να εξηγήσετε πώς λειτουργεί η παθητική φωνή στη διαμόρφωση του ύφους του κειμένου στη συγκεκριμένη παράγραφο (μονάδες 3).                                                                     Μονάδες 5

Με τη χρήση της παθητικής σύνταξης στην πρώτη παράγραφο του κειμένου εξαίρεται το αποτέλεσμα της ενέργειας του υποκειμένου. Το ποιητικό αίτιο παραλείπεται, επειδή ο συγγραφέας δεν θέλει να το δηλώσει. Με αυτές τις επιλογές ο συγγραφέας θέλει να δείξει ότι όσα γράφει είναι κοινή γνώση και όχι προσωπικές απόψεις του. Το ύφος ταιριάζει σε επιστημονικό κείμενο.

Γ1. Με αφορμή διάλογο που έχει ανοίξει στη σχολική κοινότητα σχετικά με τον μορφωτικό ρόλο του σχολείου στον 21ο αιώνα, γράφετε ένα άρθρο (500-600 λέξεις) στη μαθητική εφημερίδα στο οποίο:

α) υποστηρίζετε την άποψη ότι το σχολείο οφείλει, παράλληλα με την εκπαιδευτική, να ασκεί και παιδευτική λειτουργία, και

β) προτείνετε, αιτιολογημένα, τρόπους με τους οποίους εκπαιδευτικοί και μαθητές/μαθήτριες μπορούν να συμβάλλουν στην ενίσχυση του παιδευτικού ρόλου του σχολείου.

Προσοχή: στο άρθρο να μην αναγράψετε το ονοματεπώνυμό σας.                              Μονάδες 40

Τίτλος:                                     Η παιδευτική αξία της εκπαίδευσης

Πρόλογος

Επειδή είναι άρθρο, ως αφόρμηση να χρησιμοποιηθεί ο διάλογος που έχει ανοίξει στη σχολική κοινότητα σχετικά με το μορφωτικό ρόλο του σχολείου στον 21ο αιώνα: το σχολείο όχι μόνο ως πομπός γνώσεων και μέσο μετάβασης σε ανώτατα και ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα, αλλά και ως φορέας κοινωνικοποίησης, πολιτικής και πολιτισμικής αγωγής…

Κύριο μέρος/Α΄ ερώτημα

Ρόλος του σχολείου – παιδευτική λειτουργία

• καλλιέργεια πνευματικών αρετών: κρίση, φαντασία…
• κοινωνικοποίηση – ένταξη σε ομάδες
• ηθικοποίηση: βελτίωση συμπεριφοράς, υιοθέτηση ηθικών αξιών
• καλλιέργεια χαρακτήρα
• διαμόρφωση δημοκρατικής συνείδησης
• ανάπτυξη καλλιτεχνικών και πολιτισμικών αξιών
• καλλιέργεια κοινωνικών αρετών: σεβασμός στη διαφορετικότητα, αλληλεγγύη, αλτρουισμός, ανθρωπισμός

Κύριο μέρος/Β΄ ερώτημα

• Εκπαιδευτικοί
1. Συνειδητοποίηση ότι ασκούν λειτούργημα κι ότι δεν είναι απλοί φορείς γνώσεων.
2. Χρήση νέων παιδαγωγικών μεθόδων και πρακτικών που θα ασκούν την κριτική σκέψη των μαθητών και θα επιτρέπουν την ανάπτυξη της φαντασίας.
3. Στήριξη και ενίσχυση των μαθητών/τριών σε ποικίλα επίπεδα (συναισθηματικό, ψυχολογικό, γνωστικό), ώστε να αναπτύσσονται ολόπλευρα.
4. Επίδειξη δημοκρατικού πνεύματος σε όλες τις λειτουργίες του σχολείου, ώστε να επιτρέπεται η ανάπτυξη διαλόγου, κρίσης, αιτιολογημένου λόγου.
5. Σεβασμός προς τη διαφορετικότητα των μαθητών.
• Μαθητές/τριες
1. Να μην αντιμετωπίζουν το σχολείο ωφελιμιστικά και μόνο ως ένα στάδιο μετάβασης προς τα ανώτατα και ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα.
2. Να συμμετέχουν ενεργά σε κοινές δραστηριότητες των μαθητών/τριών που στόχο έχουν την καλλιέργεια της συντροφικότητας και αλληλεγγύης.
3. Να χρησιμοποιούν τα θεσμικά όργανα του σχολείου (πενταμελή, δεκαπενταμελή, σχολικό συμβούλιο), ώστε να προωθούν δράσεις που θα ενισχύουν τον ρόλο του σχολείου ως παιδευτικό φορέα (πολιτισμικές και αθλητικές δραστηριότητες).
4. Σεβασμός προς τις αρχές και τους κανόνες λειτουργίας του σχολείου.
5. Σεβασμός προς τη διαφορετικότητα.

Επίλογος

Ανακεφαλαίωση για τον ρόλο του σχολείου στον 21ο αιώνα.

ΑΝΝΑ ΒΟΝΤΙΤΣΟΥ 

ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ